P.V: Di tích khảo cổ học hang Con Moong và các di tích phụ cận được công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt năm 2015. Những năm qua Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc huyện Thạch Thành đã và đang phát huy giá trị di tích Quốc gia đặc biệt này như thế nào thưa đồng chí?

Đồng chí Phạm Đình Minh: Hang Con Moong xã Thành Yên, huyện Thạch Thành, nằm trong núi đá vôi vùng đệm Vườn Quốc gia Cúc Phương và thuộc hệ tầng Đồng Giao, niên đại khoảng 240 triệu năm. Di chỉ này được phát hiện năm 1974, độ dài của hang khoảng 40m, thông hai đầu, trần hang có chỗ cao 10m, với địa tầng dày trung bình 9,5m. Chính nơi đây đã chứng kiến các giai đoạn phát triển liên tục, phong phú của xã hội loài người từ hậu kỳ đồ đá cũ đến thời đại đồ đá mới, với điển hình nổi bật từ việc định cư truyền thống của loài người cùng bước phát triển từ săn bắt hái lượm sang trồng trọt sơ khai, chuyển từ hang động ra cư trú ngoài trời, tạo bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử phát triển văn minh nhân loại. Chặng đường phát triển tương ứng với các nền văn hoá nguyên thủy trên đất Việt Nam: Văn hoá Sơn Vi - Văn hoá Hoà Bình - Văn hoá Bắc Sơn. Năm 2007, hang Con Moong được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ VH,TT&DL) xếp hạng di tích Quốc gia. Với ý nghĩa khoa học, giá trị lịch sử văn hóa vô cùng to lớn, hang Con Moong và các di tích phụ cận được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2367/QĐ-TTg ngày 31/12/2015.

Sau khi được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận hang Con Moong là di tích Quốc gia đặc biệt, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Thạch Thành rất vinh dự, tự hào và luôn đề cao trách nhiệm của mình trong việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị của di tích. Trong những năm qua, bên cạnh việc tuyên truyền, quảng bá các giá trị tiêu biểu của di tích, giáo dục cho các thế hệ trẻ về truyền thống lịch sử của quê hương, huyện Thạch Thành đã phối hợp tốt với Sở VH,TT&DL Thanh Hóa, Viện Khảo cổ học, các nhà khoa học trong và ngoài nước tổ chức các cuộc khai quật, nghiên cứu sâu hơn về giá trị của di tích. Đồng thời đầu tư ngân sách huyện cùng với nguồn hỗ trợ của tỉnh để tu bổ, tôn tạo các hạng mục thuộc di tích, xây dựng công trình phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Huyện cũng đã tăng cường công tác tuyên truyền quảng bá, kêu gọi thu hút đầu tư các công trình, dự án nhằm phát huy giá trị của di tích hang Con Moong. Đến nay, đã được tỉnh chấp thuận phê duyệt dự án đường giao thông nối Quốc lộ 217b đến di tích Quốc gia đặc biệt hang Con Moong với chiều dài 12 km, hiện đã khởi công xây dựng công trình; đồng thời, huyện đã thu hút 1 doanh nghiệp đầu tư dự án khu du lịch nghỉ dưỡng sinh thái suối khoáng nóng xã Thành Minh, được UBND tỉnh chấp thuận chủ trương đầu tư dự án tại Quyết định số 2706/QĐ-UBND ngày 9/7/2020, với tổng vốn  610 tỷ đồng, qua đó phục vụ phát triển du lịch và phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, nâng cao đời sống nhân dân khu vực di tích.

Bên trong Di tích Quốc gia đặc biệt hang Con Moong.

P.V: Trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích Quốc gia đặc biệt hang Con Moong huyện gặp phải khó khăn gì thưa đồng chí?

Đồng chí Phạm Đình Minh: Bên cạnh những điều kiện thuận lợi, là một huyện miền núi, điều kiện kinh tế còn gặp nhiều khó khăn nên kinh phí dành cho đầu tư, tu bổ di tích hang Con Moong rất hạn chế. Hiện nay trong lòng di tích hang Con Moong đã bị xuống cấp, nhiều vết rò rỉ ở trần hang đã làm nước mưa ở bên ngoài thấm vào, có nguy cơ ảnh hưởng đến địa tầng hố khai quật và các bộ hài cốt người Việt cổ tại di tích. Cùng với đó, là di tích khảo cổ học, điểm du lịch có giá trị tiêu biểu, nhưng ở xa trung tâm huyện, cơ sở hạ tầng không đảm bảo, giao thông đi lại khó khăn, xung quanh di tích vẫn còn nguyên sơ, nên khả năng thu hút khách và phát triển du lịch còn rất hạn chế. Tại di tích vẫn chưa có phòng trưng bày và các trang thiết bị thiết yếu phục vụ bảo quản, trưng bày hiện vật sau các đợt khai quật. Là di tích Quốc gia đặc biệt, nhưng di tích hang Con Moong chưa có cơ chế con người và kinh phí để tổ chức trực tiếp bảo vệ, trông coi di tích, hiện tại huyện đang giao cho Trung tâm VH,TT,TT&DL huyện tạm thời trông coi, quản lý. Đây chính là những khó khăn ảnh hưởng đến công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị của di tích Quốc gia đặc biệt này.

P.V: Mới đây Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 1290/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích khảo cổ học hang Con Moong và các di tích phụ cận, huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa (gọi tắt Quyết định 1290- PV). Đồng chí đánh giá sự kiện này có ý nghĩa như thế nào đối với huyện Thạch Thành?

Đồng chí Phạm Đình Minh: Ngày 24/8/2020, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 1290/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích khảo cổ học hang Con Moong và các di tích phụ cận với tổng diện tích quy hoạch hơn 977 ha, bao gồm: khu vực bảo vệ của di tích có diện tích 499,8 ha; khu vực mở rộng phát huy giá trị di tích có diện tích 477,7 ha. Phạm vi quy hoạch bao gồm phần đất thuộc địa phận các xã Thành Yên và Thành Minh, huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa. Thời gian thực hiện quy hoạch từ năm 2021 đến năm 2030.

Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích khảo cổ học hang Con Moong và các di tích phụ cận có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với huyện Thạch Thành. Đây là cơ sở, căn cứ pháp lý cho huyện thực hiện công tác quản lý và triển khai các dự án bảo tồn, tôn tạo tổng thể di tích; khai thác, phát huy giá trị di tích phục vụ công tác nghiên cứu, giáo dục, nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo tồn di sản văn hóa; đồng thời bảo tồn, tôn tạo di tích gắn với phát triển du lịch bền vững, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao dân trí và đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của địa phương. Bên cạnh đó, đây là thời cơ, thuận lợi cho huyện Thạch Thành thực hiện Đề án phát triển du lịch huyện Thạch Thành đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2020. Hang Con Moong và các di tích phụ cận là hạt nhân trong phát triển du lịch của huyện Thạch Thành hình thành các tuyến du lịch như: Tuyến tham quan nội vùng, khu du lịch cộng đồng Thạch Lâm - hang Con Moong; chiến khu Ngọc Trạo - đền Phố Cát - hang Con Moong; thác Voi - hang Con Moong - thác Mây. Đặc biệt, các địa điểm khu vực phụ cận hang Con Moong có nhiều tiềm năng phát triển du lịch như: thác Đẹn, suối nước nóng Vó Ấm, hồ Bỉnh Công, hồ Vũng Sú xã Thành Minh. Đây là một trong những khu vực trọng điểm để phát triển du lịch của huyện, cũng là khu vực đã được định hướng quy hoạch không gian bảo tồn, phát huy giá trị di tích hang Con Moong. Ngoài ra phát triển tuyến du lịch liên huyện, kết nối khu vực hang Con Moong và phụ cận với các điểm du lịch TP Thanh Hóa, lăng miếu Triệu Tường (Hà Trung), thành Nhà Hồ (Vĩnh Lộc), suối cá thần Cẩm Thủy (theo tuyến Quốc lộ 1A, Quốc lộ 45 và đường Hồ Chí Minh). Tuyến du lịch liên tỉnh, kết nối các điểm di tích văn hóa - lịch sử khu vực hang Con Moong và phụ cận với các điểm di tích trong Vườn Quốc gia Cúc Phương (Ninh Bình) kết hợp phát triển du lịch sinh thái với du lịch tìm hiểu lịch sử, khảo cổ và văn hóa tộc người.

P.V: Quyết định 1290 đặt ra cho tỉnh Thanh Hóa nói chung, huyện Thạch Thành nói riêng rất nhiều nội dung công việc. Huyện Thạch Thành sẽ có bước chuẩn bị như thế nào trong thực hiện quy hoạch và phát huy giá trị di tích, thưa đồng chí?

Đồng chí Phạm Đình Minh:  Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích khảo cổ học hang Con Moong và các di tích phụ cận đã mở ra nhiều cơ hội cho huyện, cho tỉnh Thanh Hóa trong nhiệm vụ bảo tồn di tích, phát triển du lịch, là dịp để cấp ủy, chính quyền và nhân dân hiểu thêm những giá trị của khu di tích Quốc gia đặc biệt.

Nhiệm vụ trước tiên, huyện Thạch Thành sẽ phối hợp tốt với Sở VH,TT&DL và các sở, ngành liên quan tổ chức công bố Quy hoạch hang Con Moong đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; tiến hành cắm mốc giới để bảo vệ di tích; cập nhật ranh giới diện tích quy hoạch di tích vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của huyện; tiếp tục phối hợp với các cơ quan chuyên môn nghiên cứu, sưu tầm, bổ sung tài liệu, hiện vật để xác định hoàn chỉnh các cứ liệu khoa học cho việc lập các dự án tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị của di tích.

Tăng cường công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích hang Con Moong; chỉ đạo tuyên truyền sâu rộng trong toàn huyện để các tầng lớp nhân dân hiểu biết về ý nghĩa, giá trị của di sản văn hóa và có ý thức trách nhiệm tham gia bảo vệ di sản văn hóa ở địa phương; quảng bá, kêu gọi, thu hút các nhà đầu tư vào phát triển du lịch tại khu vực hang Con Moong nói riêng, địa bàn huyện nói chung, nhằm khai thác tiềm năng, thế mạnh về du lịch bền vững.

Với những giá trị lịch sử vô cùng quý giá của hang Con Moong, đây cũng là một trong số rất hiếm di chỉ khảo cổ học có địa tầng văn hóa dày và được bảo tồn tốt nhất hiện nay ở Việt Nam và cả Đông Nam Á, đề nghị Sở VH,TT&DL, UBND tỉnh Thanh Hóa tiếp tục đẩy mạnh thực hiện các bước lập hồ sơ khoa học đề nghị UNESCO công nhận Di sản Văn hóa thế giới trong thời gian sớm nhất.

Trân trọng cảm ơn đồng chí!